Autor: Heon Kim
Postrzeganie humanizmu przez Gülena jest trzonem jego myśli, do tego stopnia, że służy jako powód istnienia i działalności ruchu Gülena. Niniejszy artykuł poświęcony jest przedstawieniu pewnych konstrukcyjnych i charakterystycznych cech humanizmu Gülena.
Jako jeden z czołowych współczesnych teologów islamskich, Gülen proponuje dziś zglobalizowanej ludzkości własną wizję humanizmu. Jak każdy inny muzułmanin, odnajduje sens człowieczeństwa i wartość humanizmu w Koranie i życiu Proroka islamu. W przeciwieństwie do fanatycznej teologii dogmatycznej, która ma tendencję do dewaluacji ludzkości na rzecz wszechmocy Boga, Gülen uważa ludzkość, podobnie jak islamska tradycja duchowa znana jako sufizm, za najcenniejszą istotę na planecie, która zawiera w sobie wszystkie cudowne cechy i esencję stworzenia. Co najgłębiej, ludzkość jest stworzeniem obdarzonym potencjałem odzwierciedlania natury Boskiej Egzystencji i atrybutów Boskich Imion, a tym samym osiągnięcia swojej doskonałości. Cytuję Gülena:
Ludzie, jako największe zwierciadło imion, atrybutów i czynów Boga, są lśniącym lustrem, cudownym owocem życia, źródłem całego wszechświata, morzem, które wydaje się maleńką kroplą, słońcem uformowanym jako pokorne nasienie, wspaniałą melodią pomimo ich nieistotnych fizycznych pozycji i źródłem egzystencji, zawartym w małym ciele. Ludzie noszą w sobie świętą tajemnicę, która czyni ich równymi całemu wszechświatowi z całym ich bogactwem charakteru; bogactwo, które można rozwinąć do doskonałości. (1)
Jako największe boskie lustro, Gülen zapewnia, „w rzeczywistości, w oczach Boga ludzkość jest większa niż wszechświat”. Przekonanie to łączy się z jego rozumowaniem na temat równości wszystkich ludzi pod względem boskości. Jak się okazuje, miłosierdzie Boże nie dyskryminuje, a pozwala każdemu człowiekowi w równym stopniu odzwierciedlać przejawy Jego wielkości, a zatem wszyscy ludzie, niezależnie od religii, rasy i statusu społecznego, są równi pod względem zdolności do odzwierciedlania Boskiego Światła.
Według Gülena, miłość jest najważniejszym spośród ludzkich odbić Boskiej Egzystencji, a ludzkość jest Jego najbardziej wypolerowanym lustrem i przedmiotem Jego własnej miłości. To miłość umożliwia prawdziwe przekształcenie swojej potencjalności w rzeczywistość, a ponieważ chroni przed nienawiścią i innymi wadami, humanizm może być prawdziwie urzeczywistniony tylko przez miłość. W tym kontekście Gülen utożsamia miłość z drogą Proroków, która prowadzi do ludzkich serc i do ostatecznego celu, Bożej przyjemności. I na tej podstawie definiuje humanizm jako doktrynę miłości i człowieczeństwa.
Miłość wypływa z serca (kalb po turecku i qalb po arabsku). Gülen szczególnie odnosi się do duchowego serca jako wewnętrznej zdolności, która odczuwa i odzwierciedla Boże współczucie (Rahman) i miłosierdzie (Rahim) i emituje taką miłość, która jest podobna do „wypolerowanego lustra”. To serce miłości ma „inne serce”, a mianowicie „ intelekt duchowy.” Intelekt duchowy to wewnętrzny mechanizm, który umożliwia wybór między dobrem a złem, kierując rozumem, który „może być kierowany przez cielesne apetyty, osobiste pragnienia, uprzedzenia i zainteresowania oraz takie emocje, jak gniew i uraza.”
Aby urzeczywistnić moralną funkcję intelektu duchowego w odniesieniu do miłości, niezbędne są praktyki duchowe. W szczególności Gülen wskazuje, że pomimo swojej świętej natury, serce może być jednocześnie „środkiem, przez który mogą wejść satanistyczne i cielesne pokusy i występki”. Serce, podobnie jak lustro może pokryć się plamami i tak samo być nieustannie oczyszczane i polerowane. W związku z tym Gülen uznaje i uważa sufizm za duchowy i praktyczny sposób na oczyszczenie serca z właściwej funkcji odzwierciedlania miłości.
Sufizm jako podstawa humanizmu Gülena
Dla Gülena sufizm, rozumiany jako duchowość islamska na przykładach z życia Proroka, „prowadzi ludzi do perfekcji lub umożliwia im odzyskanie pierwotnego stanu anielskiego” i zapobiega beztroskiemu spadaniu na najniższe poziomy z najlepszego wzorca (arab. ahsani taqwim), które Bóg stworzył, aby odzwierciedlić Swoje Boskie Imiona i Atrybuty. Aby zdobyć anielskie cechy, należy uwolnić się od swojego ego (nafs), źródła ludzkich wad i słabości. Sufizm traktuje wykształcenie ego jako swoją podstawową dyscyplinę i w tym celu tradycja suficka rozwinęła różnorodne praktyki duchowe. Gülen szczegółowo opisuje różne praktyki duchowe w swoim wszechstronnym studium terminologii sufickiej pt. ”Szmaragdowe Wzgórza Serca”, pokazując, w jaki sposób serce jest zorientowane na miłość do ludzkości i boskości. Wiele jego dzieł, w tym ”Szmaragdowe Wzgórza Serca”, odnosi się do tego, jak dokonali tego wielcy święci sufi, tacy jak Dżalal al-Din Rumi, Yunus Emre, Ahmad Sirhindi i Halid al-Bagdadi. Gülen kieruje czytelników do tych, którzy są doceniani nie tylko za swoje praktyki duchowe, ale bardziej jako bohaterowie lub duchowi giganci miłości, tolerancji i humanizmu, którzy pokazują, że „miłość jest ostateczną stacją duchowej podróży”. To uznanie ostatecznie prowadzi Gülena do zdefiniowania islamu jako „religii przebaczenia, łaski i tolerancji” i przekonuje go:
Jeśli uda nam się rozpowszechnić na całym świecie islamskie zrozumienie takich bohaterów miłości, jak Niyazi Misri, Yunus Emre i Mawlana Rumi, i jeśli zdołamy przekazać ich przesłanie miłości, dialogu i tolerancji ludziom, którzy są spragnieni tego przesłania, wszyscy będą dążyć do prawdziwej miłości, pokoju i tolerancji, które reprezentujemy. (2)
Ponieważ Gülen ceni sufich, ich humanizm oparty na miłości naturalnie dominuje w jego świadomości duchowej i kształtuje jego ideę humanizmu. Jednakże, jak ilustruje powyższa fraza, Gülen nie tylko powtarza humanistyczne idee sufich, ale posuwa się jeszcze dalej, próbując je odzyskać dla współczesnego świata.
Zwracając się do współczesnego świata, Gülen utożsamia humanizm suficki z problemami dnia dzisiejszego, które znacznie różnią się od tych z przeszłości. Ponownie zastanawia się nad istniejącymi sufickimi drogami i proponuje własną „Inną drogę podróży i inicjacji”, która wychodzi od świadomości ubóstwa ku urzeczywistnieniu miłości. Dla Gülena, będąc świadomym swojego ubóstwa przed Bogiem, czuje się absolutną zależność od Niego, stając się w ten sposób absolutnie bogatym i nie odczuwając już żadnej potrzeby. Przy takim stopniu bogactwa człowiek czuje się „jakby znalazł kartę kredytową, która jest ważna wszędzie”. W przekonaniu Gülena jest to najlepszy duchowy sposób urzeczywistniania miłości, zwłaszcza na tle współczesnego, materialistycznego świata. Według niego świadomość ubóstwa i nicości przed Bogiem prowadzi go do pokory. Człowiek w swoim związku ze wszystkimi istotami, zarówno żywymi, jak i nieżywymi, „ma być kochającym i tolerancyjnym wobec wszystkich, widzieć wszechświat jako kolebkę braterstwa/siostrzeństwa”. Ci, którzy znajdują się na tym stadium „kochają i obejmują wszystko, odpierają wrogość miłością, a zło dobrem”, „myśląc, że droga, którą mają podążać, to droga nie okazywania urazy, ale raczej droga cierpliwości i tolerancji”. W końcu staje się człowiekiem pokoju i duchowej wizji, dla którego nie ma różnicy, czy dobro pochodzi od przyjaciół, czy zło od wrogów.
Miłość zakłada więc jej odbicie i doskonałość w społeczeństwie. Gülen podkreśla, że duchowa świadomość i związana z nią praktyka „niemocy, nędzy i nicości” nie powinny ograniczać się do sfery jednostki, ale muszą rozciągać się na relacje społeczne. Ta społeczność ostatecznie wymaga podjęcia działań. Z perspektywy idealnej koncepcji Gülena „człowieka czynu i myśli” (aksiyon ve düşünce insanı) każde doświadczenie i ćwiczenie duchowe kończy się podjęciem działania w społeczeństwie. To działanie w społeczeństwie jest z kolei aktywizowane przez miłość.
Od humanizmu do dialogu, od dialogu do służby dla ludzkości”
To zrozumienie aktywnej miłości w społeczeństwie kształtuje humanizm Gülena i stanowi podstawę dialogu. Dla Gülena dialog jest czynnością tworzenia więzi między dwojgiem lub większą liczbą osób. Tworzenie takiej więzi oznacza umieszczenie człowieka na osi dialogu. Dlatego dialog w prawdziwym tego słowa znaczeniu jest sublimacją i pragmatycznym rozszerzeniem humanizmu, które można osiągnąć jedynie poprzez wzajemny szacunek, miłość i tolerancję. W tym sensie Gülen podkreśla dialog jako rozwiązanie problemów, z którymi współczesny człowiek styka się indywidualnie i zbiorowo.
Gülen twierdzi, że podstawowym problemem w dzisiejszych czasach jest utrata prawdziwego humanizmu. Ta strata spowodowała powszechną nienawiść i wrogość, zamknęła drogę prowadzącą do zrozumienia i tolerancji oraz stworzyła wiele „bestii, które straciły człowieczeństwo”. Gülen przypisuje utratę prawdziwego humanizmu wzrostowi nadmiernego materializmu. Chociaż na świecie jest niewiele niedostatków materialnych, jeśli w ogóle, ale istnieje niesprawiedliwy podział, który ostro oddziela biednych od bogatych, a problem ten wywodzi się z egoizmu materialnocentrycznego umysłu. Ta diagnoza przekonała Gülena, że jedynym sposobem na rozwikłanie prawdziwego i krytycznego zagrożenia dla gatunku ludzkiego jest ożywienie humanizmu miłości i tolerancji oraz zaproponowanie dialogu jako drogi do odzyskania naszego człowieczeństwa.
W związku z tym Gülen mówi o hizmecie (dosłownie: służenie), podstawowej wartości myśli Gülena i tożsamości ruchu Gülena. Jego zdaniem, hizmet oznacza „służbę ludzkości”, do której należy dążyć jako do ostatecznego ideału, zarówno indywidualnie, jak i zbiorowo. Jako „służba dla ludzkości” hizmet najlepiej mogą wykonywać ludzie obojętni na egocentryczny sukces światowy. W związku z tym wykonywanie hizmetu lub służenie ludzkości nie jest wcale łatwym zadaniem. Gülen wyjaśnia pojęcie cierpienie (çile) w ten sposób:
Cierpienie w tym sensie staje się, poza naszym własnym postępem duchowym, poświęceniem naszego życia dla szczęścia innych w obu światach i życia dla innych. Innymi słowy, powinniśmy szukać naszego duchowego postępu w szczęściu innych. Jest to najbardziej wskazany i najbardziej aprobowany rodzaj cierpienia: to znaczy umieramy i jesteśmy wskrzeszani kilka razy dziennie dla przewodnictwa i szczęścia innych, czujemy wszelki ogień szalejący w sercu innych ludzi, a także w naszym własnym sercu, i czujemy cierpienie wszystkich ludzi w naszym duchu. (3)
W tym zakresie hizmet dla Gülena polega na szukaniu swojej duchowości w szczęściu innych, i dla szczęścia innych. Jest to nieodłączna część humanistycznego podejścia Gülena do ludzkości.
Bibliografia:
(1) Fethullah Gülen, The Statue of Our Souls: Revival in Islamic Thought and Activism (New Jersey: The Light Inc., 2005), str. 112.
(2) Fethullah Gülen, Toward a Global Civilization of Love and Tolerance, str. 60-61.
(3) Fethullah Gülen, The Emerald Hills of the Heart 2, str. 235.
Źródła:
Zaczerpnięte z artykułu „ Humanism in Islam and East Asia: Gülen’s Vision in Dialogue with East Asian Religious Cultures” autorstwa Heona Kima w książce „The Gulen Hizmet Movement and its Transnational Activities: Case Studies of Altruistic Activism in Contemporary Islam”, pod redakcją Sophia Pandya i Nancy Gallagher, BrownWalker Press, 2012, str. 56-60.
7/02/2022